کم خوني وضعيتي است که در آن تعداد يا اندازه گلبول هاي قرمز يا مقدار هموگلوبين موجود در خون کاهش يافته و تبادل اکسيژن و دي اکسيد کربن بين خون و سلول ها دچار اختلا ل مي شود. از علل ايجاد کننده کم خوني مي توان کمبودهاي تغذيه اي، خونريزي، ناهنجاري هاي ژنتيکي، بيماري هاي مزمن يا مسموميت هاي دارويي را نام برد. منظور از کم خوني هاي تغذيه اي کم خوني هايي است که در اثر دريافت ناکافي مواد غذايي ايجاد مي شوند.
از مهمترين مواد مغذي جهت خون سازي که کمبود آنها موجب بروز کم خوني مي شود مي توان به آهن، ويتامين ب 12 و اسيد فوليک اشاره کرد که از بين آنها کم خوني ناشي از فقر آهن يکي از شايع ترين کم خوني هاي تغذيه اي است.

کم خوني ناشي از فقرآهن

فقر آهن يکي از شايع ترين اختلا لا ت تغذيه اي در کشورهاي در حال توسعه، مهم ترين علت کم خوني تغذيه اي در کودکان و زنان در سنين باروري است که با ايجاد گلبول هاي قرمز کوچک و کاهش ميزان هموگلوبين مشخص مي شود که اين بيماري سبب اتلا ف منابع و مراقبت هاي بهداشتي، کاهش بهره وري و اثر افزايش ميزان مرگ و مير ابتلا  به بيماري در مادران و کودکان و بالا خره کاهش ظرفيت جسمي و رواني در بخش بزرگي از جامعه مي شود.

ميزان نياز به آهن

ميزان نياز به آهن براساس سن، جنس و وضعيت فيزيولوژيکي افراد متفاوت است. مثلا  زنان باردار به علت افزايش حجم خون، رشد جنين، جفت و ساير بافت ها به آهن بيشتري نياز دارند. به همين دليل بيش از سايرين در معرض خطر کم خوني  قرار دارند. در شيرخواران در صورت سلا مت مادران، ميزان آهن موجود در شير مادر براي 4 الي 6 ماه اول زندگي کافي است. ولي در مورد نوزاداني که با وزن کم متولد مي شوند، ذخاير آهن کم بوده و بايد از 3 ماهگي آهن اضافي به صورت قطره خوراکي خورانده شود، همچنين بستن پيش از موقع بند ناف نيز به اين دليل که نوزاد را از يک سوم کل خونش محروم مي کند خطر فقر آهن را افزايش مي دهد.

دلا يل فقر آهن

دلا يل گوناگوني براي کمبود آهن وجود دارد که مي توان به علل زير اشاره کرد:
1- دريافت ناکافي آهن به دليل رژيم غذايي مورد استفاده که در آن آهن کمي وجود دارد مانند بعضي رژيم هاي گياه خواري.
2- جذب ناکافي آهن در اثر اسهال، کاهش ترشح اسيد معده، مشکلا ت گوارشي يا تداخلا ت دارويي و داروهايي مثل کلستيدامين، سايمتيون، پانکلراتين، رانيتيون و تتراسايکلين.
3- افزايش نياز به آهن براي افزايش حجم خون در دوران نوزادي، نوجواني، بارداري و شيردهي.
4- خونريزي زياد در دوران عادت ماهانه يا در اثر جراحات ناشي از هموروبيد (بواسير) يا بيماري هاي بدخيم و انگل ها، کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولا  در اثر از دست دادن خون است.

علا يم کم خوني ناشي از فقر آهن

بعضي از علا يم کم خوني فقر آهن عبارتند از:
رنگ پريدگي پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم ها، خستگي زودرس، سرگيجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها، حالت تهوع در کم خوني شديد، گود شدن روي ناخن (ناخن قاشقي)

درمان کم خوني ناشي از فقر آهن

براي درمان کم خوني از چند روش استفاده مي شود که بهترين و کم خطرترين آنها استفاده از مکمل هاي خوراکي است. درمان با نمک هاي ساده آهن مثل سولفات روي خوراکي کاملا  موثر بوده و به شکل قرص، کپسول يا مايع است که بايد مصرف آنها تا چندين ماه ادامه پيدا کند.
چنانکه اين قرص ها با معده خالي مصرف شوند، جذب آنها بهتر و بيشتر صورت مي گيرد ولي در اين حالت سبب تحريک معده و بروز مشکلا ت گوارشي مي شوند. عوارض گوارشي ناشي از مصرف آهن نظير تهوع، دل پيچه، سوزش قلب، اسهال يا يبوست را مي توان به حداقل رساند به شرطي که آهن را با ميزان بسيار کم مصرف کرده و به تدريج به ميزان آن افزوده تا به حد مورد نياز بدن برسد. بهتر است قرص آهن در آخر شب قبل از خواب استفاده شود تا عوارض ناشي از آن کاهش يابند.
ويتامين C جذب آهن را افزايش مي دهد. به همين دليل معمولا  مصرف ويتامين C به همراه آهن پيشنهاد مي شود. علا وه بر درمان دارويي به ميزان آهن قابل جذب در غذا نيز توجه کرد. جذب آهن غذا اغلب تحت شکل آهن موجود در آن است. آهن موجود در پروتئين هاي حيواني مانند گوشت گاو، ماهي و پرندگان بيشتر جذب مي شود. در حالي که جذب آهن پروتئين هاي گياهي مانند سبزي ها و ميوه ها کمتر است. بايد توجه داشت که ويتامين C جذب آهن سبزي ها و ميوه ها را بيشتر مي کند.
مصرف چاي همراه يا بلا فاصله بعد از غذا مي تواند جذب آهن را تا حد پنج درصد کاهش دهد.
قهوه، تخم مرغ، شير، لبنيات، نان گندم، حبوبات (حاوي اسيد فيتيک) و فيبرهاي غذايي جذب آهن را به علت تشکيل کمپلکس هاي نامحلول کاهش مي دهد. بنابراين فرآورده هاي حاوي آهن، طي يک ساعت قبل يا دو ساعت بعد از مصرف هر يک از اين مواد نبايد مصرف شود.
منابع غذايي آهن دار

منابع غذايي آهن دار عبارتند از:
جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهي، زرده تخم مرغ، سبزي هاي داراي برگ سبزينه مانند جعفري، اسفناج و حبوبات مثل عدس و لوبيا، همچنين ميوه هاي خشک به خصوص برگه هاي زردآلو و دانه هاي روغني.

عوامل افزايش دهنده جذب آهن

1- اسيد سيتريک و اسيد اسکلوربيک يا ويتامين C که در آلو، خربزه، ريواس، انبه، گلا بي، طالبي، گل کلم، سبزي ها، آب پرتقال، ليمو شيرين، ليموترش، سيب، آناناس وجود دارند، مي توانند عوامل افزايش دهنده جذب آهن در بدن باشند.
2- اسيد ماليک و اسيد تارتليک که در هويج، سيب زميني، چغندر، کدو تنبل، گوجه فرنگي، کلم پيچ و شلغم وجود دارد نيز سبب افزايش جذب آهن مي شود.
3- محصولا ت تخميري مثل: سس سويا نيز در اين دسته از عوامل گنجانده مي شود.

توصيه هاي زير را به کار ببنديد

1- استفاده از غذاهايي که غني از آهن باشند.
2- استفاده از منابع غذايي حاوي ويتامين C، در وعده غذايي جهت جذب بهتر آهن (مثل پرتغال، گريپ فروت، گوجه فرنگي، کلم، توت فرنگي، فلفل سبز، ليمو ترش).
3- گنجاندن گوشت قرمز، ماهي يا مرغ در برنامه غذايي.
4- پرهيز از مصرف چاي يا قهوه همراه يا بلا فاصله بعد از غذا.
5- برطرف کردن مشکلا ت گوارشي و يبوست.
6- تصحيح عادات غذايي غلط مثل مصرف مواد غيرخوراکي مانند يخ که خود از علا يم کم خوني فقر آهن است.
7- مشاوره با پزشک و متخصص تغذيه جهت پيشگيري به موقع يا بهبود کم خوني.
8- استفاده از نان هايي که از خمير ورآمده تهيه شده اند.
9- استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجير خشک و کشمش منابع خوبي از آهن هستند.
10- استفاده از غلا ت و حبوبات جوانه زده
11- شست و شو و ضدعفوني کردن سبزي هايي که استفاده مي کنيد.
12- شستن کامل دست ها با آب و صابون قبل از تهيه و مصرف غذا پس از هر بار اجابت مزاج.
13- مصرف روزانه يک قرص آهن از پايان ماه چهارم بارداري تا سه ماه پس از زايمان در زنان باردار.
14- مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذيه تکميلي تا پايان 2 سالگي در کودکان.