دبیر اجرایی شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران با تشریح جزئیات ماه گرفتگی روز ۱۹ آذرماه، گفت: این ماه گرفتگی که از تمام نقاط ایران قابل مشاهده است، از ساعت ۱۶ آغاز می شود و در ساعت ۱۹ به پایان می رسد.

به گزارش سه نسل، اسدالله قمری نژاد در گفتگو با مهر، ماه گرفتگی روز ۱۹ آذر را آخرین گرفت در سال ۹۰ دانست و افزود: ایران در سال ۱۳۹۰ شاهد دو ماه گرفتگی کامل بوده است و این برخلاف عقیده برخی است که گفته می شود تعداد ماه گرفتگی از خورشید گرفتگی کمتر است.
دبیر اجرایی شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران با تاکید بر اینکه به ندرت اتفاق می افتد که یک منطقه در طول سال شاهد دو گرفت کامل باشد، اظهار داشت: رصد این پدیده در روز ۱۹ آذر بسیار اهمیت دارد؛ چرا که تا سال ۱۳۹۴ ماه گرفتگی کامل از ایران قابل مشاهده نخواهد بود.

وی با بیان اینکه ماه گرفتگی کامل بعدی در روز ۶ مهرماه سال ۱۳۹۴ رخ می دهد، ادامه داد: اولین ماه گرفتگی سال ۹۰ در ۲۵ خردادماه رخ داد. این گرفت در منطقه خاصی از کهکشان راه شیری رخ داد از این رو در مناطق به دور از نور شهری به زیبایی رصد شد.

اهمیت ماه گرفتگی روز ۱۹ آذر

قمری نژاد با اشاره به ویژگیهای ماه گرفتگی روز ۱۹ آذرماه خاطر نشان کرد: رصد ماه گرفتگی کامل روز ۱۹ آذرماه از اهمیت ویژه ای برخوردار است، چراکه در زمان غروب خورشید، ماه با وضعیت گرفت از شرق طلوع می کند.

وی با تاکید بر اینکه ایران ۱۰ سال قبل چنین ماه گرفتگی را تجربه کرده است، توضیح داد: بر خلاف گرفت سال ۹۰، در سال ۸۰ در حالی که از یک سو خورشید طلوع می کرد، از سوی دیگر ماه در وضعیت گرفت به طرف پایین افق در حرکت بود.

جزئیات ماه گرفتگی

دبیر اجرایی شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران، زمان وقوع ماه گرفتگی را روز ۱۹ آذرماه ذکر کرد و ادامه داد: این پدیده از ساعت ۱۶:۱۶ دقیقه با گرفت جزئی آغاز می شود و در ساعت ۱۷:۳۶ دقیقه ماه در نیم سایه زمین قرار می گیرد.

مسیر ماه گرفتگی روز ۱۶ آذرماه

وی زمان گرفت کامل ماه را ساعت ۱۸ اعلام کرد و گفت: از ساعت ۱۸ می توان ماه گرفتگی کامل را در آسمان رویت کرد.

قمری نژاد زمان پایان گرفت کامل را ساعت ۱۸:۲۷ دقیقه دانست و اضافه کرد: زمان پایان گرفت جزئی ساعت ۱۹:۴۸ دقیقه خواهد بود.

مناطق قابل مشاهده

قمری نژاد با اشاره به نحوه رصد این پدیده نجومی گفت: این پدیده نجومی از تمامی ایران قابل مشاهده است. این پدیده از مناطق شرقی آغاز می شود و در شهرهای غربی کشور به پایان می رسد.

انسان از ديرباز توجه بسياري به آسمان داشت و به فراخور زمان و با توجه به رشد و پيشرفت در سطوح مختلف علمي توجه بشر به آسمان اين فضاي بي كران دوچندان گشت . كره ي ماه تنها قمر زمين د ر ميان ساير اجرام سماوي توجه انسان را به شكلي شگرف به خود جلب كرد. زيرا اين قمر زيبا از يك سو اسطوره ي ذهن و فكر بشر بود و از سوي ديگر تاثيرات آن بر زمين انكار نشدني است. سمفوني حركت ماه و زمين در مدارهاي خود ،پديده هايي زيبا و كم نظير را خلق مي كند كه بي شك دليلي بر عظمت و دقت آفرينش گيتي مي باشد.
همه ي ما مي دانيم كه ماه بدر بسيار رمانتيك و جذاب است. ماه بدر در هنگام غروب خورشيد طلوع مي كند و در تمام طول شب قابل رويت است. و در پايان شب درست هنگام طلوع آفتاب غروب مي كند. هيچ كدام از ساير فازهاي ماه داراي چنين ويژگي نيستند. اين پديده به اين دليل روي مي دهد كه ماه دقيقا در بخش مخالف موقعيت خورشيد در آسمان، قراردارد. ماه كامل به خاطر پديده ي خسوف يا ماه گرفتگي نيز داراي اهميت ويژه اي است.

ماه بدر«شكل 1»

ماه گرفتگي يا خسوف زماني اتفاق مي افتد كه ماه در فاز كامل و در حال عبور از بخشي از سايه ي زمين باشد. سايه ي زمين در واقع از دو ساختمان مخروطي شكل درست شده است كه يكي در داخل ديگري قرار دارد. بخش خارجي يا نيم سايه اي منطقه اي است كه زمين فقط قسمتي از پرتو هاي خورشيد را مسدود مي كند و مانع از رسيدن آنها به ماه مي شود.در مقابل بخش دروني يا قسمت سايه، ناحيه اي است كه زمين مانع از رسيدن تمام پرتو هايي مي شود كه از خورشيد به ماه مي رسد قاعده ي اين مخروط مقطع زمين و طول متوسط آن 0 138000 كيلومتر است، طول اين سايه بر اثر تغيير فاصله ي زمين از خورشيد تا حدود 40000 كيلومتر تغيير مي كند.
(شكل 2 )

منجمان سه نوع متفاوت از ماه گرفتگي را شناسايي كرده اند:
1) خسوف نيم سايه اي :
ماه از قسمت نيم سايه ي زمين عبور مي كند.
پژوهش در زمينه ي اين رويداد ويژه ي انجمن هاي علمي و تخصصي است و رصد آن پيچيده مي باشد.
(شكل 3)


2)خسوف جزيي:
بخشي از ماه از سايه ي زمين عبور مي كند.
رصد اين رويداد حتي بدون استفاده از ابزار اپتيكي نيز ساده است.


ماه گرفتگي جزيي (شكل 4)


3)خسوف كلي:
تمام ماه از داخل سايه ي زمين عبور مي كند.
اين رويداد به خاطر رنگ هاي گوناگون و مرتعشي كه ماه در لحظه ي گرفت كامل در سطح خود دارد بسيار برجسته و مورد توجه است.

ماه گرفتگي كامل (شكل 5)


ماه در مدت 21222/27 (ماه گره اي) يك دور كامل به دور مدار خود مي گردد اما در اين مدت خورشيد در آسمان زمين تقريبا به اندازه 30درجه جابجا شده است و ماه ناچار است كه دو روز ديگر وقت صرف كند تا به خورشيد برسد. پس اين مدت به طور متوسط برابربا 53056/29 (ماه هلالي) است.
با توجه به آنچه گفته شد ممكن است اين سوال در ذهن شما ايجاد شود كه « اگر ماه هر 5/29 روز به دور زمين مي گردد و خسوف تنها در زمان ماه كامل رخ دهد پس چرا در هر ماه سال يك كسوف به وقوع نمي پيوندد؟» پاسخ به اين سوال نيازمند توجه بيشتر به مدارها است.
مدار ماه به گرد زمين در حدود 5 درجه نسبت به مدار زمين انحراف دارد.اين امر بدان معني است كه ماه در اغلب اوقات درسطح پايين تر و يا در سطح بالاتر از مدار زمين قرار دارد. صفحه ي مدار زمين به دور خورشيد با اهميت است زيرا سايه ي زمين دقيقا در همين صفحه قرار دارد. در طي ماه كامل ، قمر طبيعي زمين مي تواند تا بيش از 32000 كيلومتر از بالا يا پايين سايه ي زمين عبور كند بنابراين خسوفي رخ نخواهد داد.اين پديده دقيقا زماني به وقوع مي پيوندد كه ماه در يكي از دو مكان برخورد مدارها (گره ها) قرار داشته باشد.(شكل 6)

(شكل 7)

با توجه به آنچه گفته شد شرط وقوع خسوف را در دو مورد مي توان خلاصه كرد:
1) ماه و خورشيد و زمين در يك راستا يا خط مستقيم قرار گيرند به طوري كه زمين بين ماه و خورشيد قرار داشته باشد. به عبارت ديگر ماه در حالت بدر از زمين ديده شود.
2) ماه در حركت مداري خود به دور زمين در يكي از گره ها قرار داشته باشد.
در هر سال ماه از بخشي از سايه يا نيم سايه ي زمين عبور مي كند و يكي از سه نوع خسوف ذكر شده روي مي دهد . در هنگام خسوف هر كسي كه در قسمت تاريك كره زمين قرار داشته باشد مي تواند آن را ببيند. حدود 35% از خسوف ها از نوع نيم سايه اي است كه تشخيص آن حتي به كمك تلسكوپ بسيار دشوار است. در حدود 30% خسوف ها نيز جزيي مي باشد كه با چشم مسلح به راحتي قابل رويت است. و درنهايت 35% خسوف ها نيز كلي است كه رويدادي بسيار برجسته براي رصد مي باشد.
در طي يك گرفت كامل زمين مانع رسيدن نور خورشيد به ماه مي شود. درآن هنگام اگر ناظري در سطح ماه باشد متوجه خواهند شد كه زمين جلوي خورشيد را گرفته است. آنها هاله اي به رنگ قرمز روشن را مشاهده مي كنند كه دور تا دور زمين را فراگرفته است.
هنگامي كه ماه به طور كامل درون سايه ي زمين قرار مي گيرد باز هم شعاع هاي نوري غير مستقيمي از خورشيد به آن مي رسند و ماه را پرفروغ مي كنند .در ابتدا نور آفتاب بايد از عمق ك زمين عبور كند .اين فيلتر اكثر طيف هاي آبي پرتو هاي خورشيد را جذب مي كند و مابقي نور كه به رنگ قرمز پررنگ و يا نارنجي است و به مراتب تيره تر از نور سفيد آفتاب مي باشد در درون ك دچار شكست شده و سپس منعكس مي گردد تا اينكه كسر كوچكي از آن به سطح ماه مي رسد و آن را پرفروغ مي كند.
گرفت كامل در هنگام خسوف بسيار هيجان انگيز و زيبا است كه مسبب آن تاثيرات فيلترينگ و انكسار پرتو هاي خورشيد در اتمسفر زمين است. اگر زمين اتمسفري نداشت ماه در طي يك گرفت كامل كاملا سياه به نظر مي رسيد. در حالي كه اكنون ماه مي تواند رنگ هاي زيادي از قهوهاي و قرمز تيره گرفته تا نارنجي و زرد روشن ، بر سطح خود داشته باشد.

(شكل8)