غذا خوردن یکی از لذت‌های زندگی است، اما گاهی وقت‌ها بعد از خوردن غذا حالت‌هایی پیش می‌آید که چندان خوشایند نیست؛ حالت‌هایی مانند بادکردن شکم، احساس‌پری و فشار در روده‌ها، آروغ زدن و تجمع گاز در دستگاه گوارش و نفخ. اما علت ایجاد این مشکلات چیست و چطور می‌شود از آنها پیشگیری کرد.

دانستنی‌های نفخ را از زبان دکتر محمدرضا وفا بخوانید.

علت نفخ چیست؟
مهم‌ترین مشکلی که باعث نفخ می‌شود، نداشتن آنزیم‌های اختصاصی برای شکسته‌شدن ترکیب‌های خوراکی است که مصرف می‌کنیم. همچنین اگر هر عاملی در دستگاه گوارش باعث شود که این آنزیم‌ها نتوانند درست کارشان را انجام دهند، مواد خوراکی درست هضم نمی‌شوند و به صورت شکسته‌نشده به قسمت‌های میانی یا انتهایی دستگاه گوارش می‌روند.

باکتری‌هایی که در روده بزرگ وجود دارند، باقیمانده مواد خوراکی را تخمیر بی‌هوازی می‌کنند که نتیجه‌ی آن تولید مقدار زیادی گاز و ایجاد حالت نفخ است.

چرا بعضی‌ها زیاد نفخ می‌کنند؟
نفخ دلایل متعددی دارد و بخش زیادی از آن به عادت‌ها و رفتارهای غذایی ما برمی‌گردد. انتخاب‌های غلط غذایی، خوراک‌هایی که همراه هم مصرف می‌شوند، تندتند غذاخوردن و پرخوری همه می‌توانند منجر به اختلال در هضم مواد غذایی و در نتیجه اختلال در عملکرد آنزیم‌های گوارشی شوند. شرایطی مانند فعالیت بدنی نیز در ایجاد نفخ موثر است و افراد کم‌تحرک بیشتر نفخ می‌کنند. همچنین در افرادی که دچار برخی بیماری‌های متابولیک هستند یا کسانی که دچار اضافه وزن و چاقی هستند، هضم و جذب غذا مشکل‌تر و احتمال نفخ بیشتر است.

نفخ یکی از مشکلات شایع در سالمندان است. علت چیست؟
به‌طور طبیعی با افزایش سن، عملکردهای فیزیولوژیک تمام اندام‌ها و دستگاه‌های بدن از جمله دستگاه گوارشی کاهش پیدا می‌کند؛ به عنوان مثال ترشح اسید معده در افراد مسن خیلی کمتر از افراد جوان است و کم‌شدن اسید معده به معنی این است که هضم و جذب با مشکل مواجه شده است.
در سالمندان به دلیل اتفاقاتی که به دلیل پیری به وقوع می‌پیوندند، هضم و جذب غذا پیچیده‌تر و سخت‌تر می‌شود، بنابراین افراد پیر اگر به الگوی غذایی‌شان توجه نداشته باشند، احتمال نفخ و مشکلات گوارشی در آنها خیلی بیشتر خواهد بود

شغل افراد هم می‌تواند در ایجاد نفخ موثر باشد؟
بله، افراد شاغلی که فعالیت بدنی‌شان کم است و 8 تا 10 ساعت در روز پشت میز نشسته‌اند، افرادی که شغل‌شان پراسترس است، افرادی که کارهای خیلی سخت انجام می‌دهند یا همزمان باید چند کار را انجام دهند و مدیریت کنند و کارمندانی که مرتب با افراد مختلف سر و کار دارند، در هضم و جذب غذا دچار مشکل می‌شوند و نهایتا ممکن است دچار عواقبی که یکی از آنها نفخ است، گردند.

به تاثیر رفتارها و عادت‌های غذایی در ایجاد نفخ اشاره کردید. افراد باید چطور غذا بخورند تا نفخ نکنند؟
مهمترین نکته این است که همیشه هنگام غذاخوردن آرامش داشته باشند. تندتند غذا نخورند و غذا را خوب بجوند (خوب نجویدن غذا می‌تواند در برخی مراحل هضم مشکل ایجاد کند). پرخوری نکنند و فاصله غذاها طوری نباشد که فرد آنقدر گرسنه شود که کنترل‌اش را هنگام خوردن غذا از دست بدهد. با استرس و هیجان غذا نخورند و در حالت ایده‌آل، هنگام غذا خوردن تلویزیون نگاه نکنند، صحبت نکنند و مطلبی مطالعه نکنند.

اینکه می‌گویند آب خوردن همراه غذا نفخ می‌آورد، درست است؟
آب خوردن در بین غذا اگر به مقدار کم باشد، هیچ اشکالی ندارد. در حالت طبیعی که فرد قبل از غذا خوردن خیلی تشنه نیست و همراه غذا خوردن چند جرعه آب می‌خورد، پرخوری نمی‌کند و غذایش را با آرامش می‌خورد، به هیچ‌وجه آب خوردن نمی‌تواند موجب نفخ شود، اما اگر فرد عادت داشته باشد با غذا زیاد آب بخورد، یا به خاطر رفتار غلط خیلی تشنه و گرسنه باشد و یک دفعه بخواهد آب و غذای زیادی بخورد، در این صورت آب خوردن می‌تواند در هضم و جذب غذا مشکل ایجاد کند و مشکلات گوارشی را تشدید کند.

بعد از خوردن بعضی غذاها احتمال نفخ بیشتر است، چرا؟
ترکیب‌های کربوهیدراتی و قندی‌ای وجود دارند که دستگاه گوارش به صورت طبیعی آنزیمی ‌برای شکستن آنها ندارد. مهم‌ترین این ترکیب‌ها قندهایی مانند سلولز، رافینوز، استاکیوز و ورباسکوز هستند که بیشتر در سبزی‌ها، صیفی‌ها و حبوباتی مانند نخود، لوبیا، عدس و ماش وجود دارند.

در نتیجه هر چه مقدار مصرف این مواد بیشتر باشد، احتمال تولید گاز و نفخ افزایش پیدا می‌کند. برخی افراد برای کاهش نفخ، سبزی و میوه را پخته مصرف می‌کنند. عمل پختن روی فیبر غذا تاثیر می‌گذارد و یک مقدار قابلیت هضم‌اش را بیشتر می‌کند، اما روی قندهای سلولز، رافینوز، استاکیوز و ورباسکوز تاثیری ندارد. به همین دلیل است که سبزی و میوه، حتی اگر پخته شوند، در افراد حساس باز هم باعث نفخ می‌شوند.

توصیه شما به این افراد چیست؟
توصیه می‌کنم تعداد وعده‌ها و میان‌وعده‌های غذایی‌شان را افزایش دهند و مقدار غذا را در هر وعده کم کنند. شاید لازم باشد 8، 10 یا 12 بار در روز به مقدار خیلی کم غذا بخورند.

     1-  این افراد باید با آرامش غذا بخورند.

     2-  بلافاصله پس از غذا خوردن دراز نکشند.

     3-   فعالیت بدنی منظم داشته باشند و روزی یک ساعت پیاده‌روی کنند.

     4-   اگر شغل پراسترس دارند به هر روشی که می‌توانند استرس‌شان را کنترل کنند یا حداقل وقتی استرس دارند، هیجان دارند یا عصبانی هستند، غذا نخورند.

منبع : هفته نامه سلامت – مصاحبه : فرزانه فولادبند