شب یلدا یا شب چلّه بلندترین شب سال در نیم‌کره شمالی زمین است. این شب به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) اطلاق می‌شود.

ایرانیان و بسیاری از دیگر اقوام شب یلدا را جشن می‌گیرند. این شب در نیم‌کره شمالی با انقلاب زمستانی مصادف است و به همین دلیل از آن زمان به بعد طول روز بیش‌تر و طول شب کوتاه‌تر می‌شود. مراسم شب یلدا (شب چله) از طریق ایران به قلمرو رومیان راه یافت و جشن «ساتورن» خوانده می‌شد.

واژه «یلدا» به معنای «زایش زادروز» و تولد است. ایرانیان باستان با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر می‌شوند و تابش نور ایزدی افزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند و از این رو به دهمین ماه سال دی (دی در دین زرتشتی به معنی دادار و آفریننده) می‌گفتند که ماه تولد خورشید بود.


یلدا و جشن‌هایی که در این شب برگزار می‌شود، یک سنت باستانی است. مردم روزگاران دور و گذشته، که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می‌داد و در طول سال با سپری شدن فصل‌ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند.

آنان ملاحظه می‌کردند که در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند می‌شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می‌توانستند استفاده کنند. این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش‌اند.

مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی - هند و اروپایی، دریافتند که کوتاه‌ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاهتر می‌شوند، از همین رو آنرا شب زایش خورشید نامیده و آنرا آغاز سال قرار دادند.

بدین‌سان در دوران کهن فرهنگ اوستایی، سال با فصل سرد شروع می‌شد و در اوستا، واژه Sareda, Saredha «سَرِدَ» یا «سَرِذَ» که مفهوم «سال» را افاده می‌کند، خود به معنای «سرد» است و این به معنی بشارت پیروزی اورمزد بر اهریمن و روشنی بر تاریکی است.

در آثارالباقیه ابوریحان بیرونی، ص ۲۵۵، از روز اول دی ماه، با عنوان «خور» نیز یاد شده‌است و در قانون مسعودی نسخه موزه بریتانیا در لندن، «خُره روز» ثبت شده، اگرچه در برخی منابع دیگر «خرم روز» نامیده شده‌ است. در برهان قاطع ذیل واژه «یلدا» چنین آمده‌ است:

 «یلدا شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول جَدی و آخر قوس باشد و آن درازترین شب‌هاست در تمام سال و در آن شب و یا نزدیک به آن شب، آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند و گویند آن شب به غایت شوم و نامبارک می‌باشد و بعضی گفته‌اند شب یلدا یازدهم جدی است».

سفره شب یلدا، «میَزد» Myazd نام داشت و شامل میوه‌های تر و خشک، نیز آجیل یا به اصطلاح زرتشتیان، «لُرک» Lork که از لوازم این جشن و ولیمه بود، به افتخار و ویژگی «اورمزد» و «مهر» یا خورشید برگزار می‌شد.

روز پس از شب یلدا (یکم دی ماه) را خورروز (روز خورشید) و دی گان؛ می‌خواندند و به استراحت می‌پرداختند و تعطیل عمومی بود.

فردوسی به استناد منابع خود، یلدا و خور روز، را به هوشنگ از شاهان پیشدادی ایران (کیانیان که از سیستان پارس برخاسته بودند) نسبت داده و در این زمینه از جمله گفته است:

که ما را ز دین بهی ننگ نیست      به گیتی، به از دین هوشنگ نیست
همه راه داد است و آیین مهر         نظر کردن اندر شمار سپهر

شب چله:

چهل روز از زمستان که آغاز آن برابر است با اول جَدی و هفتم دی ماه جلالی و بیست و دوم دسامبر فرنگی، و پایانش برابر است با شانزدهم بهمن ماه جلالی و سی ام ژانویه فرنگی که به آن چله بزرگ زمستان گویند.

در ایران مرکزی چله بزرگ زمستان از آغاز زمستان که برابر است با آغاز دی ماه شروع می شود و مدت آن چهل روز است. و چله کوچک زمستان از شب دهم بهمن ماه تا پایان بهمن ماه که مدت آن بیست روز است.

چله بزرگ:

چهل روز از موسم زمستان که آغاز آن مطابق اول جَدی و هفتم دی ماه جلالی و بیست و دوم دسامبر فرانسوی و پایانش شانزدهم بهمن ماه جلالی و سی ام ژانویه فرانسوی است.

چله کوچک:

بیست روز از فصل زمستان که آغاز آن از هفدهم بهمن ماه جلالی شروع می شود و در پنجم اسفند ماه پایان می یابد. چله زمستان همان چله بزرگ است و گاه در تداول عامه کنایه از سرمای سخت باشد: چله زمستون.

ایران کشورى با فرهنگى غنى است که مردمانش بنا به ذوق و سلیقه و طبیعت منطقه اى که در آن زیست مى‌کنند هر یک براى برگزارى سنت‌هاى کهن آداب خاص خود را دارند. در ادامه، نگاهی کرده‌ایم به برخی آداب و رسوم شهر‌های چهارگوشه ایران در رابطه با شب یلدا:

خوی - آذربایجان‌غربی:

در شهر خوى هدیه دادن شیرینى پشمک رواج دارد و این کار گویا به مناسبت شباهت پشمک با برف است. در روستاهاى خراسان و آذربایجان در این شب خانواده پسرى که با دخترى نامزد شده طى مراسمى شاد با ساز و دف هدایایى براى دختر مى فرستند.

انزهای فیروزکوه:

در انزهاى ـ Anzeha فیروزکوه ـ به شب یلدا شال هشو مى‌گویند. در این شب مردم محل به خانهٔ همدیگر مى‌روند. صاحبخانه براى مهمان‌هاى خود از همه رقم میوه به‌خصوص قیسی؛ برگه؛ هستهٔ شیرین بوداده؛ گردو و انگور مى‌آورد.

انزها؛ یکى از نقاط خوش آب و هواى فیروزکوه است با زمستان‌های طولانى و پر برف. جوانان محل در این شب رسمى دارند به نام "شال انداختن" و به این ترتیب که یک دستمال نسبتاً بزرگ را چهار گره مى‌کنند و به سر طنابى گره مى‌زنند و بر بالاى بام خانه‌ها مى‌روند.

دستمال چهار گره را از بالاى بام به صحن خانه یا اطاق آویزان مى‌کنند و چند لگد به بام خانه مى‌زنند. صاحبخانه مقدارى آجیل، شیرینى در دستمال مى‌گذارد و دستمال را تکان مى‌دهد.

صاحب دستمال مى‌فهمد که توى دستمال چیزى ریخته‌اند. آن‌را بالا مى‌کشد و چیزهائى که در آن ریخته شده است در کیسه‌اى که همراه دارد مى‌ریزد و بعد مى‌رود بالاى بام خانهٔ دیگرى و به این ترتیب به همهٔ خانه‌هاى آبادى سر مى‌زند و شال مى‌اندازد.

این کار تا نیمه‌هاى شب ادامه دارد. این رسم را دلدادگان و نامزدداران خیلى دوست دارند زیرا که فرصتى است تا پنهان از همگان عهدایائى بدهند و بگیرند.

مردم این نقطه شب‌هاى زمستان به خانه‌هاى همدیگر مى‌روند و تا پاسى از شب مى‌نشینند و قصه‌ها و سرگذشت‌هائى براى یکدیگر تعریف مى‌کنند و در اواسط شب‌نشینى شبچره مى‌آورند.

شبچره عبارت است از مرکبات از قبیل پرتقال، سیب، انار و گلابى و از خشکبار مانند برگه، گردو و فندق که صاحبخانه در بشقاب‌ها مى‌ریزد و در سینى بزرگى مى‌گذارد و براى مهمان‌ها مى‌آورد و همگى در حالى‌که زیر کرسى داغ براى یکدیگر صحبت مى‌کنند و با سرگذشت‌ها و افسانه‌هاى قدیمى مانند جنگ رستم با دیو سفید یا امیر ارسلان نامدار خودشان را مشغول مى‌کنند.

البته شب‌نشینى این دسته جنبهٔ تفریح دارد و به غیر از خندیدن و قصه گفتن کار دیگرى نمى‌کنند و میزبان وظیفه دارد بعد از چند شب به خانهٔ هر یک از آنها که به منزل او آمده‌اند برود تا آنها بار دیگر بیایند را پس نداد معلوم مى‌شود مایل به آمد و رفت با طرف نیست.

قزوین و رسم و رسوم یلدایی:

در شهرستان قزوین در شب اول چند فقیر و غنى هندوانه مى‌خورند و اعتقاد دارند مایهٔ تندرستى و سلامت تابستان است.

شب‌نشینى و فرستادن چشم روشنى براى داماد تازه و عروس آینده نیز مرسوم است. شام را هم که پاچهٔ گوسفند مى‌خورند و عقیده دارند خاصیت فراوان دارد.

نودهٔ رودبار الموت:

در نودهٔ رودبار الموت معروف‌ترین و بهترین خوراکى شب چلهٔ مردم ماهى‌پلو است که آن‌را به عوض هندوانه یا خربزه‌اى که در جاهاى دیگر مرسوم است مى‌خورند.

براى تهیه و پختن ماهى‌پلو، هر کس چند روز قبل از شب چله حتماً باید یک ماهى بخرد و بعد یک شب مانده به شب چله این ماهى را درسته در ظرفى مى‌پزد و در جاى خنگ نگهدارى مى‌کنند.

شب چله که شد با مقدارى سبزى خشک و روغن و برنج و مخلفات دیگر سبزى‌پلو مى‌پزند بعد ماهى را مى‌آورند و به تعداد افراد خانواده تکه‌تکه مى‌کنند و لاى سبزى‌پلو مى‌گذارند و سر سفره مى‌آورند هر نفر باید سهمیهٔ ماهى خودش را بخورد و ظرف غذاى هرکس هم جدا باشد.

رسم است که باید در شب چله هرکسى در خانهٔ خودش باشد و عقیده دارند چنانچه ماهى را قسمت نکنند و ظرف هر کسى هم جدا نباشد در زمستان آن سال به افراد آن خانواده خیلى سخت مى‌گذرد و برعکس اگر ظرف هر نفر جدا باشد زمستان خوبى در پیش خواهند داشت و رزق و روزى سال آینده‌ آنها فراوان خواهد بود. بعد از اینکه شام خورده شد.

مقدارى از پولک یا فلس‌هاى ماهى را که قبل از پختن ماهى از آن تراشیده‌اند در یک سینى مى‌ریزند و خوب مى‌شویند و تمیز مى‌کنند و به سر سفره مى‌آورند. سپس سفره را جمع مى‌کنند و این سینى را جاى سفره قرار مى‌دهند.

آن‌وقت پدر یا مادر یا بزرگ‌تر خانواده به یکى از بچه‌ها که از همه کوچک‌تر باشد اشاره مى‌کند تا مقدارى از پولک‌ها را بردارد. بعد مقدارى پولکى را که در دست بچه است مى‌شمارند اگر جفت درآمد خوب است و زمستان بارندگى فراوان خواهد شد.

به همین علت اگر به‌طور اتفاق براى یک نفر پیش آمد بدى رخ بدهد دیگران به او مى‌گویند: "فلانی! مگر خداى نکرده شب چله طاق آوردی؟." اگر طرف بگوید: "بله طاق آوردم" مى‌گویند: "خدا بزرگ است برو شکر کن" اما اگر بگوید: "نه، جفت آوردم." مى‌گویند: "انشاءالله که در همه سال جفت بیاری."

کرمانی‌ها و شب چله:

در کرمان، در شب یلدا گاهى مردم تا صبح بیدار مى مانند و مى پندارند که در این شب قارون به شکل هیزم شکنى که پشته اى هیزم بر پشت دارد به خانه نیکوکاران مستمند مى رود و به آنها هیزم مى دهد و این هیزم ها تبدیل به شمش هاى طلا مى‌شوند.

در ایام قدیم برخى از مردم به چله مى‌نشستند و چهل روز مراسم چله نشینى انجام مى‌دادند به امید این که قارون به خانه آنها وارد شود و به آنها شمش زر بدهد. این رسم یادآور بابانوئل در مراسم کریسمس است و چنین مى نماید که یلداى ایرانى و کریسمس از یک مایه سرچشمه گرفته اند. از این گونه آئین هاى خاص در برگزارى یلدا فراوان مى توان شمرد...

مازندرانی‌ها و مقدمات شب یلدا:

دو روز مانده به شب چله، در نقاط مختلف مازندران مردم به تهیه‌ مقدمات این شب می‌پردازند و بعد از غروب آفتاب، آن شب را جمع شده و دور کرسی می‌نشینند و سالمندان حاضر در مجلس به تعریف از سردی زمستان و دوره‌های یخبندان گذشته، داستان‌ها و افسانه‌های می‌پردازند.

آنها بعد از صرف شام و چای، روی کرسی، سفره‌ای پهن می‌کنند که در آن سفره، خوراکی‌هایی از قبیل: پرتقال، نخود برشته، کشمش، بادام شیرین، نارنگی، سیب، لیموترش، خربزه و هندوانه که شاه میوه این مجلس است، به اضافه انواع تنقلات و شیرینی‌های محلی وجود دارد.

افراد خانواده‌ها به شوخی، بذله گویی و گفت و شنود و تفال به دیوان حافظ می‌پردازند. در پایان جشن، هر نفر با چشم‌های بسته تعدادی گردو برداشته و هنگام خواب زیر تشک خود گذاشته و صبح گردوها را می‌شکند اگر مغز آن سفید و خوب بود، نیت‌اش برآورده می‌شود.

همچنین در این شب برای دخترانی که نامزد دارند، از طرف داماد « خرجی »‌می‌فرستند. داماد در این خوانچه، تمام چیزهایی که برای شب چله لازم است به اضافه‌ی ماهی و مرغ قرار می‌دهد و بعد از غروب آفتاب به خانه‌ی همسر آینده خود می‌فرستد.

مردم مازندران معتقدند که اگر در این شب ننه سرما گریه کند، هوا بارانی و اگر پنبه‌های توی لحاف را بریزد بیرون برف و اگر گردنبند خود را پاره کند تگرگ می‌بارد.

شهرها و روستاهای گیلان:

در گیلان و شهرها و روستاهای آن، شب چله را جشن می‌گیرند، و هرکس بنا به توانایی مالی خود میوه و آجیل تهیه می‌کند. میوه‌ها شامل: انار، لیمو، پرتقال و هندوانه است.

گیلانی‌ها، خوردن هندوانه را واجب و مفید می‌دانند. آنها هندوانه‌هایی که محصول بوستان خودشان بوده را برای شب چله در ساقه‌های برنج بافته شده نگه می‌دارند. افراد خانواده با چند خانواده که خویش و قوم هستند، در یک جا برگرد سفره‌ای جمع می‌شوند وبه گفتگو و ترانه خوانی و بزن و بکوب می‌پردازند.

کسانی که نامزد دارند برای همسر آینده‌ی خود «شب چله گر» می‌فرستند که اگر این کار را نکنند به علت ترک رسم، مورد سرزنش خانواده‌ی عروس قرار می‌گیرند.

شب چله و لرستانی‌ها:

مردم لرستان در شب چله، با گوسفند یا بوقلمونی که برای شب چله، پروار و چاق کرده‌اند غذا تهیه می‌کنند. افراد خانواده‌ها به همراه بزرگان خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند، به گرفتن فال و تعریف داستان و خاطره می‌پردازند.

آنها برای این شب مانند دیگر شهرهای ایران انواع تنقلات و میوه‌ها، خربزه و هندوانه تهیه می‌کنند.

در شب چله نیز نوجوانان و جوانان محله‌های مختلف در لرستان، به گروه‌های دو یا چهار نفری تقسیم شده و به پشت بام خانه‌ها می‌روند و از مسیر دودکش بخاری‌های خاموش خانه‌های قدیمی یا جلو پنجره‌ها، شال می‌فرستند و با خواندن ترانه‌های مخصوص این شب تقاضای آجیل و تنقلات می‌کنند و صاحب خانه نیز مقداری از مواد خوراکی آن شب را به پرشال می‌بندد و با تکان دادن شال اشاره می‌کند که بالا بکشند.

شیراز:

سفرهٔ مردم شیراز مثل سفرهٔ نوروز رنگین است. مرکبات و هندوانه برای سرد مزاج‌ها و خرما و رنگینک برای گرم مزاج‌ها موجود است.

حافظ‌خوانی جزو جدانشدنی مراسم این شب برای شیرازی‌هاست. البته خواندن حافظ در این شب نه تنها در شیراز مرسوم است، بلکه رسم کلی چله‌نشینان شده‌است.

همدان:

همدانی‌ها فالی می‌گیرند با نام فال سوزن. همه دور تا دور اتاق می‌نشینند و پیرزنی به طور پیاپی شعر می‌خواند.

دختر بچه‌ای پس از اتمام هر شعر بر یک پارچه نبریده و آب ندیده سوزن می‌زند و مهمان‌ها بنا به ترتیبی که نشسته‌اند شعرهای پیرزن را فال خود می‌دانند.

همچنین در مناطق دیگر همدان تنقلاتی که مناسب با آب و هوای آن منطقه‌است در این شب خورده می‌شود. در تویسرکان و ملایر، گردو و کشمش و مِیز نیز خورده می‌شود که از معمولترین خوراکی‌های موجود در ابن استان هاست.


خراسان:

در شهرهای خراسان خواندن شاهنامهٔ فردوسی در این شب مرسوم است.

اردبیل:

در اردبیل رسم است که مردم، چله بزرگ را قسم می‌دهند که زیاد سخت نگیرد و معمولاً گندم برشته (قورقا) و هندوانه و سبزه و مغز گردو و نخودچی و کشمش می‌خورند.

کردستان:

در کردستان نیز خانواده‌هایی که عروس به خانه بخت فرستاده‌اند خوانچه‌هایی حاوی هندوانه و آجیل و همچنین هدیه را به خانه نو عروس و داماد می‌فرستند.

گلستان:

در استان گلستان، شب چله از بهترین شب های سال است و برای برگزاری آن از آغاز تابستان زمینه سازی می کنند و سرگرمی هیا شب چله را فراهم می سازند و برای شب چله به گونه خاصی هندوانه نگه می دارند زیرا خوردن هندوانه در شب چله واجب است.

مردم استان گلستان در شب چله، پس از خوردن شام به خانه یکدیگر می روند، پیرمردان و پیرزنان از گذشته ها تعریف می کنند، میزبان هم با چای و قلیان و تخمه هندوانه و کدو و... پذیرایی می کند. چندی بعد هندوانه ها را به میان می آورند و می خوردند.

رودبار الموت:

در رودبار الموت، شب چله گرامی داشته می شود. مردم این روستاها رسم دارند که شب چله ماهی پلو بخورند، ماهی را به شمار افراد خانواده بخش می کنند تا هر فردی سهم خودش را بخورد.

رسم این است که در شب چله باید هر کس در خانه خودش باشد. عقیده دارند اگر ماهی را پخش نکنند و ظرف هر نفر جدا نباشد، در زمستان آن سال به افراد آن خانواده خیلی سخت خواهد گذشت.

ولی اگر سهم و ظرف هر فردی از افراد خانواده جدا باشد، زمستان خوبی در پیش خواهد داشت و رزق و روزی سال آینده شان فراوان خواهد بود.

دماوند:

مردم دماوند شب چله را بس گرامی دارند، در شب چله به خانه خویشان و بستگان روند و روز پیش از رفتن خبر می دهند که شب چله خواهند آمد.

صاحب خانه برای میهمانان پلو می پزد و سیب و گلابی هایی را که در تابستان زیر خاک کرده تا تازه بماند با پرتقال و انار و هندوانه می آورد. انار و هندوانه حتماً باید باشد زیرا عقیده دارند که اگر در شب چله انار و هندوانه نباشد تا سال دیگر در ناخوشی و ناراحتی خواهند بود.

پس از خوردن شام و چای و میوه، بچه ها به پای کوبی و خواندن ترانه های کودکانه می پردازند، پیرمردها اشعار و حکایاتی را که از گذشته به یاد دارند می خوانند و می گویند و جوانان هم به سرگرمی های ویژه خود می پردازند.

برخی دیگر از مردم دماوند رسم دارند که عصر شب چله به گرمابه روند و پاک و پاکیزه باشند تا در زمستان به آنان سخت نگذرد. پس از خوردن شام، بچه ها چشم می کشند تا مادرشان سیب و انار و هندوانه را که میوه شب اول چله است بیاورد، اگر آورد که چه بهتر از این، اما اگر نیاورد، همه با هم یکصدا شعر می خوانند.

برخی از مردم دماوند برای شب چله اهمیت زیادی قائلند، لذا پیش از فرا رسیدن این شب، میوه های گونه گون فراهم می سازند. همین که شب چله فرا رسید، پس از خوردن شام که حتماً پلو می باشد، میوه ها را که در سینی های بزرگی چیده اند به میان می آورند و از هر میوه ای اندکی می خورند.

زیرا بر این باورند که اگر آدمی در این شب، فقط میوه های سرد و خشک بخورد در تمام مدت سال گرم نمی شوند و اگر میوه‌های گرم بخورد تنش همیشه گرمی و حرارت خواهد داشت، از این رو هم از میوه های سرد و سردی دار می خورند و هم از میوه های گرم و گرمی دار، از جمله: سیب، گلابی، هویج، گردو، هندوانه، برگه زردآلو، قیسی، هسته قیسی بو داده، اگر اینها همه نبود، هویج و هندوانه حتماً باید بخورد تا از گرما و بیماری در امان باشد.

خمین:

مردم خمین شب چله را بسیار گرامی می دارند و بر این باورند که شب چله باید در خانه خودشان باشند.

مردم این دیار بر این باورند که باید هفت گونه خوردنی سر سفره چله باشد: هندوانه، خربزه، انار، سیب، به، انگور. علاوه بر اینها، ترشی پیاز و ترشی سیر هم باید باشد. خوراکی ها را پدر خانواده پخش می کند، سپس قصه گفتن و چیستان پرسیدن و شعر خواندن تا نیمه های شب ادامه دارد

1. از گذشته‌های دور ایرانیان عادت داشتند که شب یلدا یا شب چله را دور کرسی جشن می‌گرفتند، ولی امروزه‌ می‌توان ناظر این مراسم به سبک مدرن و روی میزها بود. اگر دوست دارید که این مراسم مانند گذشته و با همان حال و هوا برگزار شود، بهتر است کرسی کوچکی را آماده کنید ( اگر فضا و یا وقت کافی برای به‌ پا کردن کرسی ندارید، می‌توانید روی میز کوچکی، سفره دلخواه‏تان را بچینید ) و پارچه‌ ترمه و یا هر نوع پارچه‌ گل‌دوزی شده به سبک و سیاق قدیم را روی آن بگسترانید. می‌توانید آجیل مشگل‌ گشا، ازگیل، خرمالو، انار دانه‌شده، هندوانه و خربزه و دیگر خوراکی‌های مختص این شب را در ظرف‌های سفالین رنگی، چینی‌های گل‌سرخی قدیمی و یا حتی ظرف‌های نقره‌ای قرار داده و روی میز مورد نظر بچینید.

2 . اگر در خانه‌تان شمعدان‌های لاله‌ای قدیمی دارید که در گذشته به اصطلاح به جارو لاله معروف بودند، حتما به دکور شب یلدا اضافه کنید، این شمع‌دان‌ها معمولا پایه‌ای بلند از جنس سنگ ‌مرمر دارند و همچنین به جاشمعی‌های بلورین به رنگ‌های صورتی، یاسی و یا ارغوانی مزین هستند. در کنار قرآن و کتاب‌های حافظ و شاهنامه که حتما بر سر میز دکور شده جایگاه خاصی دارند، بهتر است گل‌های یاس و نرگس را در چند گلدان و در اطراف کتاب‌ها قرار دهید.

3 . اگر می‌خواهید شب یلدا را به صورت مدرن و در فضایی هماهنگ با خانه‌تان برگزار کنید، از انواع ترمه‌ها و رومیزی‌های حریر و ابریشمی به سلیقه‌ خودتان استفاده کنید. رومیزی‌ها را در وسط میز ناهارخوری و یا میزهای کوچک‌تر بگسترانید و به آرامی با دست قسمت‌هایی از رومیزی را چروک دهید و برآمده کنید و وسایل مورد نیاز و تزیین شده را در ظرف‌های سیلور یا کریستال قرار دهید و در فاصله‌های برآمدگی‌های سفره بچینید.

می‌توانید مابین چروک‌های رومیزی، گل‌های تازه و یا گل‌های خشک معطر قراردهید. بهتر است دو سر میز را به شمعدان‌های سیلور چند شاخه مزین کنید، چرا که با این کار نور و روشنایی دو چندان را در این شب ایجاد خواهید کرددر ایران باستان برای دی ماه چهار جشن وجود داشت که شامل روزهای اول، هشتم، پانزدهم و بیست و سوم این ماه بود. اما امروزه ایرانیان تنها نخستین روز دی ماه، یعنی طولانی ترین شب اول زمستان را که آخرین شب پاییز، پایان قوس و آغاز جدی است- جشن می‌گیرند.

در ایران باستان برای دی ماه چهار جشن وجود داشت که شامل روزهای اول، هشتم، پانزدهم و بیست و سوم این ماه بود. اما امروزه ایرانیان تنها نخستین روز دی ماه، یعنی طولانی ترین شب اول زمستان را که آخرین شب پاییز، پایان قوس و آغاز جدی است- جشن می‌گیرند.

پیشینیان بر این باور بودند که در این شب فرشته بدی‌ها (اهریمن) با فرشته خوبی‌ها (امشاسپندان) به جنگ می‌پردازد و در این نبرد طولانی فرشته خوبی‌ها اهریمن را شکست می‌دهد و صبح، پس از زاده شدن دوباره خورشید (پیروزی روشنایی بر تاریکی) آغاز می‌شود.

اما شب یلدا فقط دور هم‌نشینی و مرور خاطره‌ها نیست، علاوه بر آداب و رسوم فوق شامل رسوم تغذیه‌ای خاص خود نیز است.

انتخاب مواد غذایی خاصی از بین سایر مواد غذایی و تأکید برقرار دادن این مواد غذایی بر سر سفره شب یلدا نه تنها یک رسم، بلکه نکات تغذیه ای خاصی را دنبال می‌کند که در اینجا به این نکات می‌پردازیم:

هندوانه

 یکی از ارکان سفره شب یلدا، میوه هندوانه است که همیشه به شیوه‌های جذابی تزیین می‌شود، اما چرا هندوانه؟

هندوانه یادآور گرمای تابستان و حرارت است. باور بر این است، اگر مقداری هندوانه در شب یلدا بخورید در سراسر زمستان طولانی، سرما و بیماری بر شما غلبه نخواهد کرد و این باور، با خواص هندوانه که سرشار از ویتامین های A و B و C می‌باشد مطابقت دارد.

*ارزش تغذیه‌ای هندوانه: 90 درصد بافت هندوانه از آب تشکیل شده است، در نتیجه برای رفع عطش بسیار مفید است. به علت فراوانی آب در این محصول، برای جلوگیری و دفع سنگ کلیه، خوردن آن بسیار توصیه شده است. هندوانه منبع غنی از بتاکاروتن و لیکوپن است که این مواد از آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی هستند و همانطور که اثبات شده است آنتی اکسیدانها ترکیباتی هستند که از بروز سرطان‌ها در انسان جلوگیری می‌کنند، پس این باور که با خوردن هندوانه بیماری کمتر به سراغ ما می آید در وجود این آنتی‌اکسیدانها نهفته است.

هندوانه از بروز آسیب‌های پوستی در اثر نور جلوگیری می‌کند. موجب دفع بیشتر و سریع مواد زاید از بدن می‌شود و به شادابی و طراوت پوست می‌انجامد. درصد کمی قند دارد و میزان کالری آن بسیار پایین است، اما نکته مهم در این جاست که همیشه هندوانه را به عنوان میان وعده مصرف کنید، نه به همراه غذا زیرا در هضم و جذب اختلال ایجاد می‌کند.

انار

 این میوه در سفره شب یلدا نماد شادی و زایش است. انار میوه‌ای است که از قدیم از آن به عنوان میوه‌ای خون ساز یاد می‌شد. به افرادی که رنگی مهتابی و از نظر جثه رنجور بودند، توصیه می‌شد که آب انار بنوشند.

امروزه اثبات شده انار سرشار از ویتامین ث است که سبب تقویت سیستم ایمنی بدن و تصفیه کننده خون و سرشار از آهن است، در نتیجه موجب افزایش انرژی و خون سازی در بدن فرد می‌شود و تصفیه خون مانند زندگی یا زایش دوباره انسان است، به همین علت انار را نماد زایش و شادی می‌دانند.

آجیل

 آجیل شب یلدا شامل پسته، بادام، گردو، فندق و در بعضی مناطق کشور از میوه های خشک نیز به عنوان آجیل شب یلدا استفاده می‌شود. آجیل به عنوان سالم‌ترین تنقلات شناخته شده و دارای فیبر بالاست که در درمان یبوست، چاقی، انواع سرطان‌ها از جمله سرطان معده و روده بسیار مؤثر است.

آجیل دارای انواع ویتامین‌های گروه E و B، روی، کلسیم، فسفر و پتاسیم، منیزیم، ویتامین A و پروتئین است که وجود این مواد در بدن موجب افزایش تراکم استخوان و جلوگیری از ریزش مو و چین و چروک پوست، درمان افسردگی، افزایش قدرت بینایی و رفع خستگی و گرفتگی عضلات می‌شود.

اما باید توجه کرد با اینکه چربی موجود در آجیل از نوع مضر نیست، اما دارای کالری بالایی است و برای جلوگیری از افزایش وزن در خوردن آن باید اعتدال رعایت شود.

در آخر، بیان این نکته نیز بسیار مهم است که دور هم بودن در شب یلدا و انجام صله رحم، موجب افزایش صمیمیت و محبت در نزد اعضای خانواده، رفع کدورتها و در نتیجه ایجاد یک حس و حال مثبت در مغز و روح انسان می‌شود، پس شب یلدا تنها طولانی‌ترین شب سال نخواهد بود بلکه می‌توان از آن به عنوان یک شب با خواص روحی و تغذیه‌ای فراوان نام ببریم.

شبکه‌های صدا و سیما در شب یلدا که امسال با میلاد امام موسی کاظم(ع) مصادف شده است، همراه با مخاطبان، این رسم باستانی را پاس می‌دارند.

این برنامه‌ها با هدف تکریم سنت‌های ایرانی و تأکید بر نهاد خانواده روی‌آنتن می‌روند.

تلویزیون برای شب یلدا ویژه برنامه‌های «خانواده عزیز»، «رادیو هفت» و فیلم‌های سینمایی «عصر یخبندان3»، «اسکیموها»‌، «جوجه اردک زشت»، «پشت نیمه‌شب» و «صبح تنهایی» را تدارک دیده است.

شبکه‌های رادیویی هم برنامه‌های «تولد خورشید»، «شب عاشقان بیدل»، «راه شب» و«آن دم که شب شود» را روی آنتن می‌برند.

برنامه خانواده عزیز در دو نوبت از ساعت 21 تا 22 و 30 دقیقه و 23 و 30 دقیقه تا دو بامداد از شبکه دو پخش می‌شود. در این برنامه همه مجریان شبکه دو حضور دارند. حافظ‌، مثنوی‌ و شاهنامه‌خوانی و گزارش‌هایی درباره رسوم اقوام ایرانی از قسمت‌های این برنامه است. شبکه پویا هم در شب یلدا دو ساعت بیشتر از شب‌های دیگر برنامه پخش خواهد کرد.

آنتن شبکه پویا که هر روز ساعت 22 خاموش می‌شود، در شب یلدا ساعت 24 برنامه‌های خود را تمام می‌کند.

فیلم‌های سینمایی «عصر یخبندان3»، «اسکیموها»‌ و «جوجه اردک زشت» در فاصله ساعت 22 تا 24 پخش می‌شود. دو تله‌فیلم از محصولات سیمافیلم در شب یلدا از شبکه‌های یک و سه پخش می‌شود. «پشت نیمه‌شب» ساخته سعید اسدی در این شب از شبکه سه و «صبح تنهایی» به کارگردانی حسین تبریزی از شبکه یک به نمایش درمی‌آید.

در فیلم «پشت نیمه‌شب» اکبر سنگی، یکتا ناصر، رحیم نوروزی، بهناز جعفری، مرتضی ضرابی، احمد برسوزیان، سعیده عرب، بیوک میرزایی، قاسم زارع، فرحناز منافی‌ظاهر و... بازی کرده‌اند.

در فیلم «صبح تنهایی» به تهیه‌کنندگی سعید سالارزهی، نیلوفر شهیدی، نسیم خسروانی، تیرداد کیایی، خسرو فرخ‌زادی، سعیده عرب و سعید تهرانی ایفای نقش کرده‌اند.

برنامه«رادیو هفت» از شبکه آموزش به مدت سه ساعت از ساعت 22 تا یک بامداد پخش می‌شود. در این برنامه مجریان این برنامه همراه خانواده‌هایشان در استودیو حضور خواهند داشت. پخش برنامه«شب‌نشینی» از شبکه تهران به طور زنده ساعت 21 آغاز می‌شود. این برنامه با اجرای عبدالرضا امیراحمدی و حسین رفیعی مجری ها و علیرضا افتخاری و بهنام صفوی خوانندگان مهمان برنامه هستند.تهیه کننده این برنامه جاپلقی است.

رادیو ایران ویژه‌برنامه «راه شب» را به مناسبت میلاد امام موسی کاظم(ع) و شب یلدا به صورت ویژه از 30 دقیقه بامداد تا سه بامداد پخش می‌کند. این برنامه با اجرای فاطمه نیرومند و عباس محبی موضوعات خانواده ایرانی، آموزه‌های دینی در مناسبت‌های مختلف، صله‌رحم، دورهم‌نشینی‌های فامیلی مطرح می‌شود.

مریم نشیبا هم در برنامه «شب بخیر کوچولو» یک داستان مناسب با شب یلدا برای بچه‌ها تعریف می‌کند.

برنامه «سلام کوچولو» نیز روز چهارشنبه به صورت ویژه به مناسبت شب یلدا می‌پردازد. برنامه «خانه‌ای در آسمان» هم از ساعت 9 تا 10 و 30 دقیقه صبح روز پنجشنبه هم به موضوع شب یلدا می‌پردازد.

برنامه «آن دم که شب شود»از رلدیو نمایش در شب یلدا به صورت ویژه و زنده از ساعت 22 و 30 دقیقه به مدت یک ساعت پخش خواهد شد. این برنامه در شب یلدا به آداب و رسوم تهران و ایران قدیم می‌پردازد. مریم روزبهانه سردبیر برنامه درباره آن گفته است: در کتاب‌های قدیم درباره نذر نار یا همان نذر انار به مناسبت شب یلدا اشاره شده است. ما در این برنامه به این سنت می‌پردازیم و درباره این‌که این میوه نماد باروری و تکثیر است، توضیحاتی به شنوندگان می‌دهیم.

برنامه «تولد خورشید»از رادیو جوان از ساعت 19 تا 23 و 30 دقیقه روز پنجشنبه پخش می‌شود. محور اصلی این برنامه صله‌رحم است. در این برنامه گزارش‌هایی از شهرستان‌ها و آداب و رسوم مردم پخش می‌شود.

برنامه «شب عاشقان بیدل» روز پنجشنبه از ساعت 21 و 30 دقیقه تا 23 ادبیات فولکلور را بررسی می‌کند. بررسی جشن‌های مطرح ایرانیان در شب یلدا و ارائه گزیده اشعاری را که شاعران از زمان رودکی تاکنون درباره شب یلدا سروده‌اند از قسمت‌های این برنامه است

منابع: همشهری آنلاین، خبرگزاری فارس، گروه مجلات همشهری