دفع مدفوع شل و آبکی به دفعات زیاد در طول شبانه‌روز—معمولاً بر اثر عفونت‌های معده و روده توسط ویروس‌ها، باکتری‌ها یا انگل‌ها ایجاد می‌شود.
اکثر بچه‌ها هرازگاهی دچار اسهال می‌شوند اما خوشبختانه اسهال معمولاً در اثر عفونت‌هایی ایجاد می‌شود که دوام زیادی ندارند و معمولاً خطرناک نیستند.اما بااینجال خیلی مهم است که بدانید برای تسکین آن یا پیشگیری از آن چه باید بکنید.

علل اسهال
میکروب‌های خاصی که موجب اسهال می‌شوند در مناطق جغرافیایی مختلف برحسب سطح بهداشت و رشد اقتصادی آن، متفاوت هستند. بعنوان مثال، کشورهای درحال توسعه که بهداشت ضعیفی دارند و مواد زائد انسانی بعنوان کود استفاده می‌شود، وقتی باکتری‌های روده یا انگل‌ها محصولات کشاورزی و آب آشامیدنی را آلوده می‌کنند، دچار شیوع بیماری اسهال می‌شوند.
در کشورهای توسعه‌یافته، ازجمله ایالات متحده امریکا، شیوع بیماری اسهال معمولاً در اثر آلوده شدن ذخیره آب، تماس فرد با فرد در مکان‌هایی مثل مهدهای کودک و یا مسمومیت غذایی ایجاد می‌شود.
به طور کلی، عفونت‌هایی که موجب اسهال می‌شوند شدیداً مسری هستند. اکثر موارد آن تازمانیکه فرد دچار اسهال است به افراد دیگر قابل انتقال می‌باشد و برخی عفونت‌ها حتی برای بیشتر از این مدت نیز مسری هستند.

عفونت‌های اسهال از طرق زیر قابل انتقال هستند:
• دست‌های آلوده
• آب و غذای آلوده
• برخی حیوانات خانگی
• تماس مستقیم با مدفوع (در توالت یا از طریق پوشک بچه آلوده)

هر چیزی که میکروب عفونی با آن در تماس باشد می‌تواند آلوده شود. این می‌تواند شامل اسباب‌بازی‌ها، میز تعویض پوشک نوزاد، سطوح موجود در دستشویی‌ها و توالت‌ها و حتی دست‌های کسی که غذا را آماده می‌کند، باشد. بچه‌ها ممکن است با دست زدن به یک سطح آلوده، مثل توالت یا اسباب‌بازی، و بعد گذاشتن دست‌هایشان در دهان، بیمار شوند.
یکی از عوامل متداول اسهال گاستروانتریت ویروسی است (که آنفولانزای معده نامیده می‌شود و می‌تواند موجب حالت‌تهوع و استفراغ هم شود).ویروس‌های مختلفی می‌توانند موجب گاستروانتریت ویروسی شوند که می‌توانند خیلی سریع از وسایل خانه، مدرسه و مهدکودک منتقل شوند زیرا بسیار عفونی هستند. بااینکه علائم آن معمولاً چند روز بیشتر باقی نمی‌ماند اما بدن بچه‌های مبتلا (مخصوصاً نوزادان) که قادر نیستند مایعات کافی مصرف کنند، ممکن است دچار کم‌آبی شود.
عفونت روتاویروس نیز یکی از دلایل متداول گاستروانتریت در کودکان است. روتاویروس معمولاً موجب اسهال آبکی و انفجاری می‌شود اما ممکن است همه این علائم را نشان ندهند. روتاویروس اخیراً در طول زمستان و اوایل بهار، بخصوص در مهدهای کودک و بخش اطفال بیمارستان‌ها موجب شیوع اسهال شده است اما واکسنی برای آن ساخته شده است که از 75 درصد از موارد عفونت روتاویروس و 98 درصد موارد حادی که نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد پیشگیری می‌کند.
گروه دیگری از ویروس‌هایی که می‌تواند در کودکان موجب اسهال شود، مخصوصاً در فصل تابستان، انتروویروس، مخصوصاً ویروس کوک‌ساکی است.

باکتری‌ها و انگل‌ها
انواع مختلفی از باکتری و انگل می‌تواند موجب اسهال شود. در زیر به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
• باکتری ای‌.کولی (E. coli): اکثر عفونت‌های ای.کولی از طریق غذا و آب آلوده مثل همبرگرهایی که به خوبی پخته نشده باشند یا میوه‌های نشسته‌ای که با کود حیوانی در تماس بوده باشند، منتقل می‌شوند. عفونت‌های ای.کولی، که معمولاً کودکان را در چند سال اول زندگیشان مبتلا می‌کند، می‌تواند از طریق آب استحمام یا استخر و حیوانات خانگی نیز منتقل شود.
• باکتری سالمونلا انتریتید (Salmonella enteritidis): این باکتری که در مرغ و تخم‌مرغی که به خوبی پخته نشده باشد یافت می‌شود، یکی از دلایل اصلی مسمومیت غذایی مخصوصاً در طول تابستان است.
• باکتری کامپیلوباکتر (Campylobacter): نوزادان و کودکان معمولاً بیشتر در طول تابستان به این عفونت‌ها مبتلا می‌شوند.این باکتری‌ها معمولاً در مرغی که خوب پخته نشده باشد، یافت می‌شود.
• باکتری شیگلا (Shigella): عفونت شیگلا در خانواده، بیمارستان و مهدهای کودک به سرعت منتقل می‌شود. بچه‌های 2 تا 4 ساله بیشتر از سایرین به این عفونت مبتلا می‌شوند.
• انگل جیاردیا (Giardia): عفونت با جیاردیا خیلی سریع از طریق وسایل بچه، منابع آب آلوده، مخصوصاً پارک‌های آبی و استخرها، رودخانه‌ها و آکواریوم منتقل می‌شود (این باکتری در برابر کلر مقاوم است).
• انگل کریپتوسپوریدوم (Cryptosporidium): این انگل که بیشتر در آب آشامیدنی و آب اماکن تفریحی یافت می‌شود، معمولاً علت اصلی اسهال در مهدکودک‌ها و سایر مکان‌های عمومی است. کریپتوسپوریدوم معمولاً موجب اسهال آبکی می‌شود که دو هفته یا بیشتر به طول می‌انجامد.

عفونت‌های اسهالی بخشی طبیعی از کودکی است اما اسهال می‌تواند نشانه بیماری‌ها و مشکلات غیرعفونی مختلفی هم باشد، مخصوصاً اگر چندین هفته یا بیشتر به طول انجامد.اسهال می‌تواند نشانه آلرژی‌های غذایی، عدم تحمل لاکتوز یا بیماری‌های دستگاه گوارش، مثل بیماری سلیاک یا بیماری التهابی روده باشد.

علائم و نشانه ‌ها
علائم اسهال معمولاً با دل‌پیچه شده و به دنبال آن اسهالی می‌آید که بیشتر از چند روز طول نمی‌کشد. عفونت‌هایی که به دلیل ویروس‌ها، باکتری‌ها و انگل‌هایی که موجب اسهال می‌شوند اتفاق می‌افتند، می‌تواند علائم دیگری نیز به دنبال داشته باشند:
• تب
• کمبود اشتها
• حالت‌تهوع
• استفراغ
• کاهش وزن
• کم‌آب شدن بدن

در موارد گاستروانتریت، بچه‌ها ابتدا دچار تب و استفراغ می‌شوند و بعد به دنبال آن اسهال اتفاق می‌افتد.

پیشگیری
بااینکه پیشگیری از ابتلای فرزندتان به عفونت‌هایی که ممکن است موجب اسهال شوند تقریباً غیرممکن است اما در زیر به راهکارهایی برای کاهش احتمال ابتلای آنها اشاره می‌کنیم:
• دقت کنید که فرزندتان حتماً به طور مرتب و خوب، مخصوصاً بعد از توالت رفتن و قبل از غذا خوردن، دست‌های خود را شستشو دهد.شستن دست‌ها موثرترین راه برای پیشگیری از عفونت‌هایی است که از فرد به فرد منتقل می‌شود. دست‌های آلوده میکروب‌هایی با خود حمل می‌کند که وقتی بچه‌ها ناخن‌های خود را می‌جوند، انگشتشان را می‌مکند، با دست غذا می‌خورند یا به طریق دستشان را در دهانشان فرو می‌کنند، به بدن آنها منتقل می‌شود.
• سطوح موجود در توالت و دستشویی را تمیز نگه دارید تا از انتقال میکروب‌های عفونی جلوگیری شود.
• میوه‌ها و سبزیجات را قبل از خوردن خوب و کامل بشویید، زیرا آب و غذا نیز می‌توانند میکروب عفونی با خود همراه داشته باشند.
• سطوح کابینت‌های آشپزخانه و وسایل پخت و پز را بعد از اینکه با گوشت خام مخصوصاً مرغ در تماس بودند، به خوبی شسته و تمیز کنید.
• به محض اینکه گوشت را از سوپرمارکت به خانه آوردید، آن را در یخچال بگذارید و تازمانی آنها را بپزید که صورتی رنگ باشند.بعد از اتمام غذا خوردن، باقیمانده آن را سریعاً در یخچال بگذارید.
• هیچوقت از آب رودخانه‌ها، آبشارها و چشمه‌ها ننوشید مگراینکه مسئولین محلی آن را برای آشامیدن تایید کرده باشند.در برخی کشورهای درحال توسعه، بهتر است فقط از آب‌های آشامیدنی بطری استفاده شود تا آب شهری.
• قفس یا ظرف غذای حیوانات را در همان سینک ظرفشویی که غذای خانواده را آماده می‌کنید، نشویید.
• محل غذا خوردن حیوانات خانگی را از محل غذاخوری افراد خانواده جدا کنید.

چه زمان به پزشک مراجعه کنید؟
در شرایطی که فرزندتان دچار اسهال شد یا کمتر از شش ماهه بود یا در موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
• اسهالی طولانی‌مدت و شدید داشت
• تب 102 درجه فارنهایت یا بیشتر داشت
• دچار استفراغ مکرر شد یا از نوشیدن مایعات سر باز زد
• دچار درد شدید شکم شد
• دچار اسهالی بود که خود و مخاط در آن مشاهده می‌شود

اگر به نظر می‌رسد بدن فرزندتان دچار کم‌آبی شده است، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

 علائم کم آب شدن بدن عبارتند از:
• خشک شدن دهان
• نبود اشک موقع گریه کردن
• گود رفتن چشم‌ها
• نداشتن ادرار یا خیس نکردن پوشک به مدت 6 تا 8 ساعت برای نوزادان (یا فقط مقدار کمی ادرار زرد تیره)
• نداشتن ادرار به مدت 12 ساعت در بچه‌های بزرگتر (یا فقط مقدار کمی ادرار زرد تیره)
• خشک و سرد شدن پوست
• بیحالی
• خستگی و گیجی در بچه‌های بزرگتر

مراقبت از کودکان
اسهال خفیف تاجاییکه فرزندتان رفتاری عادی داشته باشد و از نوشیدن مایعات و خوردن غذا خودداری نکند، معمولاً جای نگرانی ندارد. اسهال خفیف معمولاً طی چند روز برطرف می‌شود و کودکان با مراقبت و استراحت در خانه و مصرف کافی مایعات بهبود می‌یابند.
کودک مبتلا به اسهال خفیف که دچار کم‌آبی یا استفراغ نشود، می‌تواند به خوردن یا نوشیدن غذاها و مایعات همیشگی، ازجمله شیر مادر یا شیرخشک برای نوزادان و شیر برای بچه‌های بالای یک سال، ادامه دهند. درواقع، دنبال کردن یک رژیم‌غذایی عادی حتی می‌تواند طول مدت دوره اسهال را نیز کاهش دهد. البته بد نیست در طول این مدت حجم سبک‌تری از غذا را در اختیار بچه‌های کوچکتر قرار دهید.
آنتی‌‌بیوتیک‌ها و داروهای ضدویروس برای مواردی از اسهال که علت باکتریایی و ویروسی دارند تجویز نمی‌شود زیرا اکثر بچه‌ها به خودی خود بهبود می‌یابند. اما برای جلوگیری از عفونت باکتریایی (مثل سالمونلوز) به بچه‌های خیلی کوچک یا آنهایی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، گاهی‌اوقات آنتی‌‌بیوتیک تجویز خواهد شد.
اگر علت بیماری انگلی باشد، می‌توان آن را با داروهای ضدانگل برای درمان و کوتاه کردن دوره بیماری برطرف کرد. پزشک ممکن است آزمایش مدفوع برای کودک تجویز کند که در آن از فرنزدتان نمونه مدفوع گرفته می‌شود و در آزمایشگاه تحت بررسی قرار می‌گیرد تا میکروبی که علت اسهال بوده است (باکتری، ویروس، یا انگل) شناخته شود.
بااینکه ممکن است وسوسه شوید به فرزندتان از انواع داروهای بدون نسخه ضداسهال بدهید اما اینکار را کنید مگر به تجویز پزشک.

مهمترین نگرانی در درمان اسهال جایگزین کردن مایعات و الکترولیت‌هایی (نمک و موادمعدنی) است که از طریق اسهال، استفراغ و تب از بین رفته‌اند. برحسب میزان از دست رفتن مایعات و شدن اسهال و استفراغ، پزشک دستورات زیر را خواهد داد:
• درصورت نبود علائم کم‌آب شدن بدن، رژیم غذایی عادی کودک دنبال شود و برای جبران مایعات از دست رفته، نوشیدنی‌های بیشتری به کودک داده شود.
• به نوزادان شیرخشک یا شیرمادر بیشتر داده شود.
• درمورد کودکانی که دچار کم‌آبی شده‌اند، از محلول‌های تامین آب بدن برای جبران مایعات از دست رفته استفاده شود.

بسیاری از مایعات شفافی که توسط والدین استفاده می‌شود یا در گذشته توسط پزشکان تجویز می‌شد، دیگر برای بچه‌های مبتلا به اسهال مناسب نیست.

پس از ارائه نوشیدنی‌های زیر به بچه‌های مبتلا به اسهال خودداری کنید:
اب ساده، سودا، چای، آبمیوه، دسر ژله‌ای، سوپ مرغ یا نوشیدنی‌های ورزشی.این مایعات ترکیب درستی از قند و نمک در خود ندارند و حتی ممکن است موجب وخیم‌تر شدن اسهال کودک شوند. جبران آب از دست رفته بدن برای نوزادان و بچه‌های کوچک نباید هیچوقت با آب ساده تامین شود زیرا میزان کافی سدیم، پتاسیم و سایر موادمعدنی و مغذی مهم را در خود ندارند.
پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که کودکانی که علائمی از کم آب شدن را نشان می دهند، از محلول‌های خوراکی مخصوص برای جایگزین کردن آب و املاح بدنشان استفاده کنند. این محلول‌ها از اکثر مغازه‌ها و داروخانه‌ها بدون نسخه قابل خریداری است. پزشک تجویز خواهد کرد که از چه برند محلولی و به چه میزان خریداری کنید و طریقه مصرف آن را نیز برایتان توضیح خواهد داد.
در برخی موارد، کودکان مبتلا به اسهال شدید ممکن است نیاز به دریافت سرم‌های مایعات در بیمارستان پیدا کنند.
بهترین راه برای کنترل وضعیت اسهال کودکان به شدت آن، علت بیماری (نوع میکروب) و سن، وزن و علائم فرزندتان بستگی دارد. پس حتماً توصیه‌های درمانی لازم را از پزشک فرزندتان سوال کنید.
منبع: مشاور