از آنجا که رویت هلال ماه، تنها نشانه برای آغاز و پایان ماه مبارک رمضان در دین اسلام است، یکی از مسایل مهم و البته بحث برانگیز در آغاز و پایان ماه مبارک رمضان برای مسلمانان، بحث استهلال ماه است. در واقع درباره راه‌های ثابت شدن اول ماه و در باب حجیت شرعی محاسبات علمی منجمین، دیدگاه‌های گوناگونی در میان علما و مراجع دینی در کشورهای مختلف وجود دارد.

وجود اختلاف‌ها بر سر آغاز ماه‌های قمری در میان كشور‌های اسلامی، ‌موضوعی است كه پرسش‌های بسیاری را در اذهان مردم پدید می‌آورد و از چند زاویه روی آن بحث می‌‌شود؛ این که علت اصلی وجود اختلاف در آغاز ماه‌های قمری در میان امت اسلامی‌ چیست و چرا گاه چند كشور كوچك و همسایه در اعلام آغاز ماه‌های قمری وحدت نظر ندارند؟ چرا تقویم كشور عربستان سعودی، معمولا یك روز و گاه دو روز با تقویم ‌ایران اختلاف دارد؟

این‌ها پرسش‌هایی است كه گاهی فكر ما را به خود مشغول و ابهاماتی را در ذهن ما ایجاد می‌كند. در کشورهای اسلامی، ‌معیار‌های گوناگونی برای اعلام آغاز ماه‌های قمری دارند؛ برای نمونه، معیار لیبی و عربستان در اعلام آغاز و پایان ماه صرفا محاسباتی است؛ بدین معنا که در كشور لیبی، مبنای آغاز ماه قمری، وقوع مقارنه ماه و خورشید پیش از طلوع فجر است و به این ترتیب، فردای روزی كه مقارنه پیش از طلوع فجر رخ دهد، آغاز ماه قمری خواهد بود.
(مقارنه زمانی است كه ماه و خورشید كمترین فاصله ظاهری را از دید ناظر زمینی دارند).
در این باره باید گفت که عربستان سعودی، دو شرط را برای اعلام روز نخست ماه لازم می‌داند:

1 ـ مقارنه پیش از غروب خورشید روی دهد.
2ـ ماه در مكه مكرمه پس از خورشید غروب كند. (چه بسا رویت هلالی از نظر علمی‌ و تجربی كاملا محال، ولی دو شرط بالا را داشته باشد؛ برای نمونه، اگر پس از سپری شدن مقارنه، ماه تنها یك دقیقه پس از خورشید غروب كند، بنا بر تقویم ام‌القرا (تقویم رسمی‌ كشور عربستان سعودی)، فردای آن روز آغاز ماه قمری خواهد بود).

بنابراین، برخی از كشور‌های اسلامی ‌نیز شرط رویت هلال را برای اعلام آغاز ماه لازم می‌دانند و متأسفانه، برخی كشور‌ها نیز معیار مشخصی ندارند و هر بار به گونه‌ای آغاز ماه را اعلام می‌كنند، ولی مسلمانان در بسیاری از كشورهای غیر اسلامی‌ مانند ایتالیا فرانسه، هلند، سوئد و... محاسبات نجومی ‌را مبنای آغاز ماه قمری و اجرای مراسم مذهبی خود قرار می‌دهند، حال آن که تقویم رسمی ‌کشور ما توسط شورای مركز تقویم مؤسسه ژئوفیزیك دانشگاه تهران و بنا بر نظریات فقهی مقام معظم رهبری استخراج می‌شود.

از نظر مقام معظم رهبری، رویت هلال با چشم شرط است و استفاده از ابزار اپتیكی همانند دوربین دوچشمی ‌و تلسكوپ نیز منعی ندارد. به این ترتیب، با مقایسه معیار جمهوری اسلامی ‌ایران با معیار عربستان سعودی، بروز یك روز اختلاف در آغاز ماه‌های قمری توجیه شدنی است؛ اما در این میان، بسیاری از كشور‌های عربی و اسلامی ‌برای اعلام آغاز ماه‌های قمری از كشور عربستان سعودی تبعیت می‌كنند. این پیروی غیر علمی‌ آن هم از سوی كشور‌هایی كه مرزهایشان كیلومتر‌ها با عربستان سعودی فاصله دارد، جای بسی شگفتی است!

در سال‌های گذشته، وجود اختلاف‌های جدی در استهلال ماه‌های رمضان و شوال، موجب شده است تا در میان مردم، این مسأله بطور جدی مطرح شود که پشت پرده تفاوت‌های یک روزه میان ایران و عربستان بر سر اعلام آغاز ماه مبارک رمضان و عید سعید فطر چیست، آیا این تفاوت‌ها به اختلاف معیار ـ که در بالا به آن اشاره شد ـ برمی‌گردد، یا که نه، مسأله دیگری مطرح است؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت: هرچند اختلاف معیار در ایران و عربستان برای محاسبه تعیین اول و آخر ماه مبارک رمضان وجود دارد، همه چیز به اختلاف معیار‌ها پایان نمی‌یابد. در سال‌های اخیر، شاهد رخدادهای عجیب و شوكه‌كننده‌ای در اعلام آغاز ماه‌های مهم قمری از سوی كشور‌های اسلامی،‌ به ویژه عربستان سعودی بوده‌ایم كه مراسم حج، زمان عید قربان و عید فطر را كاملا تحت تأثیر خود قرار داده است. گاه این رویدادهای نادر، سبب پیدایش اختلاف دو روزه، در تقویم ایران و عربستان شده است.

در آستانه حلول ذیحجة‌الحرام 1425/(1384) در حالی كه غروب روز دوشنبه، دهم نوامبر 2005 ماه در مكه سه دقیقه پیش از خورشید غروب می‌كرد و بنابراین، بنا بر تقویم رسمی‌ عربستان سعودی، فردای آن روز آخرین روز ذیقعده اعلام شده بود، ناگهان شورای عالی قضایی عربستان سعودی (که مهمترین مرجع اسلامی و تصمیم گیری در این زمینه در کشورهای سنی مذهب است) با تغییر موضع پیشین خود اعلام كرد؛ با توجه به این كه هلال ذیحجه در غروب روز دوشنبه توسط چند شخص مورد اعتماد دیده شده است، سه‌شنبه آغار ماه ذیحجه خواهد بود! این در حالی است كه با استفاده از محاسبات ساده نجومی، ‌این گزارش نامعتبر به راحتی رد می‌‌شد، زیرا در گزارش این افراد آمده بود كه هلال را پس از ادای نماز مغرب و نزدیک بیست دقیقه پس از غروب خورشید به راحتی دیده‌اند، ولی محاسبات نجومی ‌به روشنی نشان می‌هد كه در آن زمان، ماه زیر افق و برای همین، آن محال بوده است.
بلافاصله پس از اعلام این تغییر عجیب در تقویم رسمی ‌عربستان و به دنبال آن تغییر در مراسم حج، كارشناسان، منجمان و صاحب نظران كشور‌های عربی و اسلامی‌ مراتب اعتراض شدید و تعجب خود را از این کار عربستان اعلام داشتند؛ این خبر در رسانه‌ها بازتاب گسترده‌ای پیدا كرد.

«مهندس محمد شوكت عوده»، نایب رئیس كمیته هلال و تقویم اتحاد عربی علوم فضا و نجوم، با محكوم كردن این اقدام عربستان، از مسئولین كشور‌های اسلامی‌ خواست ماه ذیحجه را با تكیه بر گزارش‌‌های درست رویت هلال آغاز كنند و به چنین ادعاهای جاهلانه‌ای اعتنا نكنند.

از دیگر اقدامات عجیب عربستان سعود،ی فراخواندن مسلمانان این كشور برای استهلال ماه رمضان 1427/(1386) در غروب روز 28 شعبان بود! در حالی كه محاسبات نجومی، ‌یك بار دیگر وجود ماه را در آسمان پس از غروب خورشید رد می‌كرد.

آیكوپ (المشروع الاسلامی‌ لرصد الاهلة ـ پروژه اسلامی‌رویت هلال) در این باره می‌گوید: «این مایه شرمساری است كه عربستان سعودی از مردم بخواهد به دنبال هلال بگردند، در حالی كه ماه در آسمان نیست و پیش از خورشید غروب كرده است!».

همچنین تصمیم مشابهی در آستانه حلول ذیحجه 1428/(1387) گرفته شد و باز هم شاهد تغییر ناگهانی زمان مراسم حج و عید قربان بودیم. به دنبال چنین رخداد شگفت انگیزی در آغاز ذیحجه 1428، در پایان این ماه، شاهد یكی از شاهكار‌های تاریخی در تقویم برخی كشور‌های عربی از جمله عربستان سعودی بودیم؛ ظهور یك ماه 31 روزه در تقویم كشور‌های عربی! (در حالی که طول دقیق یک ماه کامل قمری 29 روز و 12 ساعت و 56 دقیقه است)، به دلیل اشتباه در اعلام آغاز ذیحجه از سوی برخی از كشورهای عربی، این كشورها مجبور شدند در اعلامیه‌‌های رسمی ‌جداگانه‌ای، پنجشنبه دهم نوامبر را روز نخست محرم ـ كه در این كشورها تعطیلی رسمی ‌روز آغاز سال قمری است ـ اعلام كنند.

بنابراین می‌بینیم  در حالی که در بسیاری از کشورهای اهل سنت مانند شیعه بر رویت هلال ماه با چشم غیر مسلح تأکید دارند، عربستان از قوانین متفاوتی در این خصوص پیروی می‌کند که می توان مهمترین علت تفاوت یک و یا دو روزه نخستین روز ماه رمضان و شوال بین ایران و عربستان عنوان کرد. این کشور با تدوین تقویمی سراسری با نام «ام القرا»، روزها و ماه‌های سال را متفاوت از دیگر کشورها تدوین می‌کند، به گونه‌ای که با استناد به شواهد خود بنا بر شهرت به عدالت روزهای اول هر ماه را در تقویم خود می‌گنجاند.

اما در این میان، به اعتراف بسیاری از رصدنگاران جهان اسلام، از جمله «محمد سلطان‌الكتابی»، رصدگر معروف مصری، هم اكنون رصدگران خبره ایرانی كه صاحب مهمترین ركورد‌های جهانی رویت هلال هستند، تحولی در دنیای رویت هلال به پا كرده‌اند، به ویژه در سال‌های اخیر با انجام پروژه‌های موفق، رویت هلال در روز در حال پرده برداشتن از راز و رمز‌های رویت هلال و نزدیك شدن به مرزهای رویت هلال با ابزار‌های قدرتمند هستند.

منبع: تازه